De leerpiramide als ‘snake oil’ van het onderwijs
Mag je lariekoek gebruiken als het docenten helpt te reflecteren op hun eigen onderwijspraktijk? Volgens mij zijn er betere alternatieven.
Bron: Pedro de Bruyckere
In de jaren negentig werkte ik mee aan een regionaal tijdschrift voor de volwasseneneducatie. De achterkant van dat blad was gereserveerd voor opmerkelijke citaten. Het was in die tijd dat het onderwijs werd bestookt met tal van cursussen op het gebied van Neuro-Linguïstisch Programmeren (NLP): een vorm van psychotherapie die in 1996 door hoogleraar Willem Levelt vakkundig is gefileerd (“lariekoek”). Ik maakte er een sport van om in elk nummer van het tijdschrift één of meer citaten te plaatsen die NLP belachelijk maakten.
Ik ben altijd allergisch geweest voor de invloed van pseudo-wetenschappelijk gebazel op leren, opleiden en onderwijs. Vooral als dit geld oplevert voor vage trainingsbureaus, ten koste van budgetten van scholen.
De eerlijkheid gebiedt mij toe te geven dat ik -ondanks mijn toch wel kritische houding- ook geloofd heb in opvattingen waar later van bleek dat ze niet bewezen konden worden of zelfs onzin bleken te zijn. Zo heb ik een hele tijd geloofd dat de kwaliteit van het onderwijs erbij gebaat was als docenten hun doceerstijl zouden kunnen aanpassen aan de verschillende leerstijlen van lerenden. Nota bene: de term “geloofd” is bewust gekozen.
Het onderwijs speelt m.i. een belangrijke rol bij het bestrijden van waanbeelden en misconcepties. Maar dan moet het onderwijs zelf ook vrij zijn van misconcepties, omdat dit anders ten koste gaat van de geloofwaardigheid van het onderwijs zelf.
Daarom vind ik uitgaven als “Jongens zijn slimmer dan meisjes” en “Urban Myths about Learning and Education” zo belangrijk. Pedro De Bruyckere, Casper Hulshof en -in het tweede geval- Paul Kirschner weerleggen hierin op basis van onderzoek indianenverhalen over onderwijs. Helaas blijkt dat veel van die mythes bijzonder hardnekkig zijn. Enkele dagen geleden heeft Pedro daarom een update gemaakt van de befaamde leerpiramide. Frans Droog heeft deze op zijn blog gedeeld.
Tot mijn grote verbazing las ik daar de reactie van Hartger Wassink. Hij stelt dat de leerpiramide schijnbaar praktijkmensen inspireert om hun onderwijs anders vorm te geven. Hij beschouwt de leerpiramide daarom als heuristisch model, dat leraren helpt
hun praktijk te duiden, erop te reflecteren, iets nieuws te proberen, opnieuw te bekijken wat het effect is, en verder te schaven aan hun werk in relatie met leerlingen.
(….)
Die piramide helpt mij bij het uitleggen en begrijpen waarom dit ‘werkt’. En het helpt me bij het zien van andere mogelijkheden om deelnemers te betrekken en engageren. Het zet me dan weer aan het denken over wat de onderliggende theorieën zijn, die verklaren waarom deelnemers geëngageerd raken. Welke aspecten van de interactie spelen daarbij een rol? In hoeverre heeft het te maken met mijn houding als begeleider?
Veel liever dan alleen het ‘bashen’ van deze mythe zou ik het gesprek voeren over die onderliggende theorieën. Ik weet er wel een paar (de SDT bijvoorbeeld) en ik hoop dat iedereen die deelt dat deze piramide wetenschappelijk gezien een mythe is, ook direct een theorie biedt die verklaart, waarom hij in de praktijk toch veel aanknopingspunten biedt.
Ik vind dit eerlijk gezegd nogal schokkend! Een heuristiek model mag wat mij betreft ook niet op drijfzand gebaseerd zijn. Ik heb in het verleden meegemaakt dat deze leerpiramide gebruikt werd om korte metten te maken met instructies, omdat de piramide stelt dat -zoals Pedro het formuleert- er één methode is die het beste werkt voor elke lerende, voor elk doel en binnen elke context. Je zet docenten en lerenden met zo’n piramide op het verkeerde been. De piramide helpt juist niet bij het creëren van begrip waarom iets werkt, omdat het verkeerde veronderstellingen bevat en daarom juist onbegrip voedt.
Er worden neushorens gedood omdat de hoorn de potentie zou bevorderen. Mensen kiezen niet voor op wetenschap gebaseerde behandelwijzen, maar voor onbewezen homeopathie. En religies fungeren nog steeds als opium van het volk.
Ook op het gebied van het onderwijs kiezen we helaas liever voor simpele ’snake oil’ zoals het fenomeen van leerstijlen of de leerpiramide, in plaats van dat we daadwerkelijk proberen vat te krijgen op de complexe werkelijkheid. Helaas kiest de mensheid wel vaker voor de schijnzekerheid van eenvoudige oplossingen voor complexe problemen, met soms desastreuze gevolgen.
Volgens mij is het juist aan onderwijswetenschappers om op dit vakgebied valse profetieën te ontmaskeren en deze niet een bepaalde legitimiteit te geven omdat ze gebruikt kunnen worden de praktijk te duiden. David Merrill’s ‘First Principles of Instruction (pdf)” vormen wat mij betreft een veel betere basis om te reflecteren de onderwijspraktijk.
Lees het hele
artikel